మధుమతి / స్వనకరి

మధుమతి.
పరమపూరుషు డా
హరియె రాముడుగా
ధరకు వచ్చెనయా
సురల కోరికపై
         
     
మధుమతి ఒక చిన్ని వృత్తం. పాదానికి 7 అక్షరాలు. దీని గురులఘుక్రమం IIIUIIU. పాదానికి గణాలు న-భ-గ అంతే. యతి స్థానం ఏమీ లేదు. ప్రాసనియమం మాత్రం‌ తప్పదు.

ఈ మధుమతీవృత్తానికి స్వనకరి అని మరొక పేరుంది.

ఈ‌మధుమతికి ముందొక లఘువును అదనంగా చేర్చితే అది అఖని అనే వృత్తం అవుతుంది. ముందొక లఘువుతో‌పాటు, మరొక గురువును కూడా పాదం చివర చేర్చితే అది శరలీఢావృత్తం అవుతుంది. మధుమతికి చివరన మరొక గురువును మాత్రం చేర్చితే అది మృత్యుముఖి అనే‌ వృత్తం అవుతుంది. మధుమతికి పాదం చివర లగ-గణం చేర్చితే అది కరశయావృత్తం అవుతుంది. అలా కాక మధుమతికి పాదారంభంలో హ-గణం చేర్చిటే అది రంజకవృత్తం అవుతుంది. మదుమతికి చివరన ఒక స-గణం చేరిస్తే అది శరత్ అనే వృత్తం అవుతుంది, ముందు భ-గణం చేర్చితే గహనావృత్తం అవుతుంది లేదా న-గణం చేర్చితే అది ఫలధరం అనే వృత్తం అవుతుంది.  ఈ మధుమతి నిడివి కేవలం 7 అక్షరాలే‌ కాబట్టి సవాలక్ష వృత్తాల్లో దీని గురులఘుక్రమం అంతర్భాగంగా ఉంటుంది.

 

విశ్వనాథ వారి రామాయణకల్పవృక్షం  బాలకాండ-అవతారఖండము లోని 184 పద్యం.
 

మధుమతి.
వగరు పిందెలతోఁ
జిగురుటాకులతోఁ
దొగరువన్నెలతో
మిగిలె మావిరుతుల్
 

ఈ మధుమతి నడకను చూస్తే దీని మూడేసి మాత్ర తరువాత విరుపుతో త్రిస్ర గతితో కనిపిస్తున్నది.

 

వగరు - పిందె - లతోఁ
జిగురు - టాకు - లతోఁ
దొగరు - వన్నె - లతో
మిగిలె - మావి - రుతుల్

ఇది అప్పకవి చెప్పిన మధుమతీ వృత్తం. అనంతాదులు చెప్పినది వేరే ఉంది. దానికి మదనవిలసిత అన్న పేరూ ఉంది. దాని గురులఘుక్రమం IIIIIIU. అనగా న-న-గ.

 

ఈ మధుమతీ వృత్తం మహామహా సులువు అనిపిస్తోంది కదా.  అందరూ ప్రయత్నించవచ్చును.