వేధ

వేధ.
నీ వాడనురా రామా
గోవింద సదానందా
రావయ్య మహారాజా
సేవింతునురా  నిన్నే

వేధ ఉష్ణిక్కు ఛందస్సుకు చెందిన వృత్తాల్లో 13వది. దీని గురులఘుక్రమం UUIIUUU. అంటే గణవిభజన త-య-గ అన్నమాట. ఈ ఉష్ణిక్కు ఛందస్సుకు చెందిన వృత్తాల్లో పాదానికి 7 అక్షరాలుంటాయి. ఈ వృత్త పాదంలోని 7 అక్షరాలకు 12 మాత్రలున్నాయి.

ఈ వేధ వృత్తాన్ని వ్రాయటం  కొంచెం కష్టం‌ కావచ్చును.

ఏదైనా వృత్తం యొక్క పాదం మొదట్లో ఉన్న గురువును రెండులఘువులుగా కాని, రెండులఘువులను ఒక గురువుగా కాని మార్చటం ద్వారా వేరే సోదరవృత్తం రావచ్చును. ఇక్కడ ఈ వేధ వృత్తానికి అలా ఏర్పడుతున్న సోదరవృత్తం పేరు పంచశిఖ(స-స-గగ).

వేధ వృత్తం యొక్క గురులఘుక్రమాన్ని తమతమ గురులఘుక్రమాల్లో కలిగి యున్న వృత్తాలు కొన్నున్నాయి. అవి  అంతర్వనిత(మ-స-మ-గగ), అలోల(మ-స-మ-భ-గగ), కందవినోద(భ-మ-స-గగ), కలహ(స-భ-మ), ఖేలాఢ్య(మ-స-మ), గ్రావాస్తరణ(మ-భ-స-భ-మ-భ-గ), జననిధివేల(న-య-స-మ-స), తనుకిలకించిత(మ-మ-మ-న-జ-న-త-య-గగ), ద్వారవహ(ర-త-య-గ), ధీరధ్వాన(మ-మ-మ-స-గగ), ధృతహాల(మ-భ-మ), నాసాభరణ(త-య-భ-త-వ), నిష్కలకంఠి(భ-మ-స-త-య-స-భ-గ), పరిధానీయ(న-న-భ-త-జ-య-స-గగ), ప్రపన్నపానీయ(త-య-త-ర-గగ), బహులాభ్ర(స-భ-స-భ-మ), భాజనశీల(త-య-ర-ర-గ), మంజీర(మ-మ-భ-మ-స-మ), మణిమాల(త-య-త-య), మత్తాళి(మ-త-య-మ), మధ్యాధార(మ-భ-మ-గ), మనోల(య-స-గగ), మేఘధ్వనిపూర(త-య-మ-గగ), రతిరేఖ(త-య-భ-భ-గగ), లీలారత్న(మ-మ-స-మ), వంశారోపి(య-భ-మ-గ), వంశోత్తంస(త-య-స-మ-గగ), వజ్రాళి(త-య-మ-మ-మ), వాణీవాణి(మ-భ-స-భ-త-య-గగ), వాసకలీల(భ-మ-స-త-య-భ-మ-గ), విధురవిరహిత(స-త-య-భ-న-వ), విభ(న-య-త-య-గ), విశదచ్ఛాయ(స-త-య-గ), శంభు(స-త-య-భ-మ-మ-గ), శీర్షవిరహిత(త-య-భ-భ-స), సంసృతశోభాసార(స-త-య-గగ), సుషమా(త-య-భ-గ) వృత్తాలు.వీటిలో వేధ వృత్తం యొక్క గురులఘుక్రమాన్ని తమతమ గురులఘుక్రమాల్లో ఒకసారి కన్న ఎక్కువగా కలిగి యున్న వృత్తాలు  వాసకలీల(భ-మ-స-త-య-భ-మ-గ).

ఈ వేధ వృత్తం యొక్క గురులఘుక్రమంలో కణిక(త-వ), క్రీడ(య-గ), తనుమధ్య(త-య), దోల(స-గ), పంక్తి(భ-గగ), ప్రగుణ(స-గగ), వల(భ-గ), సింధురయ(భ-మ) వృత్తాలు అంతర్భాగంగా కనిపిస్తున్నాయి.

ఈ వేధ వృత్తం యొక్క గురులఘుక్రమంతో‌ మంచి పోలిక కలిగిన వృత్తాలు అతిమోహ(స-భ-గగ), అధికార(స-భ-గ), అధీర(భ-మ-గ), అభిఖ్య(స-మ), అరజస్క(జ-య), ఇంద్రఫల(భ-మ-గగ), కరభిత్తు(స-స-గ), కల్పముఖి(భ-త-గ), కిణప(భ-య-గ), కేశవతి(య-భ-గ), కౌచమార(స-త-గగ), గుణవతి(న-మ), గోపావేది(న-మ-గగ), చతురీహ(జ-భ-గగ), చిత్రపద(భ-భ-గగ), నిస్క(మ-స), పంచశిఖ(స-స-గగ), పాంచాలాంఘ్రి(న-య-గగ), పూర్ణ(త-జ-గ), ప్రతిసీర(మ-భ-గగ), భారాంగి(జ-స-గగ), మదలేఖ(మ-స-గ), మశగ(య-స), మహనీయ(య-స-గ), మాణవక(భ-త-వ), మాణ్డవక(న-త-వ), మాయావిని(స-త-గ), రుద్రాళి(న-స-గగ), వర్కరిత(మ-భ-గ), వాత్య(భ-య-గగ), విద్య(త-జ-వ), విరాజికర(జ-య-గగ), వృతుముఖి(న-భ-గగ), శంబూక(స-మ-గ), శరగీతి(ర-స-గ), సరఘ(స-త-వ), సారావనద(త-జ-గగ), సురి(న-య-గ), సౌరకాంత(ర-భ-గ), హోల(న-మ-గ).

వేధ వృత్తం పాదం మొదట లఘువు చేరితే అది మనోల(య-స-గగ) వృత్తం , మొదట ల-ల చేరితే అది కలహ(స-భ-మ) వృత్తం , మొదట గ-గ చేరితే అది ధృతహాల(మ-భ-మ) వృత్తం , మొదట స-గణం చేరితే అది విశదచ్ఛాయ(స-త-య-గ) వృత్తం , మొదట ర-గణం చేరితే అది ద్వారవహ(ర-త-య-గ) వృత్తం , చివర స-గణం చేరితే అది సుషమా(త-య-భ-గ) వృత్తం.

వేధ వృత్తం పాదంలో 2వ స్థానం వద్ద గురులఘువులను  లఘువుగా మార్చితే అది కిణప(భ-య-గ) వృత్తం , 3వ స్థానం వద్ద గురులఘువులను  గురువుగా మార్చితే అది ఇభభ్రాంత(మ-య-గ) వృత్తం , 4వ స్థానం వద్ద గురులఘువులను  గురువుగా మార్చితే అది నినాశయ(త-మ-గ) వృత్తం , 5వ స్థానం వద్ద గురులఘువులను  లఘువుగా మార్చితే అది స్థూల(త-స-గ) వృత్తం , 6వ స్థానం వద్ద గురులఘువులను  లఘువుగా మార్చితే అది పూర్ణ(త-జ-గ) వృత్తం , 1వ స్థానం వద్ద గురులఘువులను  ల-లగా మార్చితే అది సురి(న-య-గ) వృత్తం.

వేధ వృత్తం పాదంలో 6వ స్థానం వద్ద  లఘువు చొప్పిస్తే అది సారావనద(త-జ-గగ) వృత్తం , 3వ స్థానం వద్ద  ల-ల చొప్పిస్తే అది రంభ(త-న-మ) వృత్తం , 3వ స్థానం వద్ద  వ-గణం చొప్పిస్తే అది అయనపతాక(మ-న-మ) వృత్తం , 5వ స్థానం వద్ద  హ-గణం చొప్పిస్తే అది వైసారు(త-స-మ) వృత్తం , 3వ స్థానం వద్ద  భ-గణం చొప్పిస్తే అది హీరాంగి(మ-న-య-గ) వృత్తం.

వేధ వృత్తం పాదంలో 1వ స్థానం వద్ద  గురువు తొలగిస్తే అది సింధురయ(భ-మ) వృత్తం , 3వ స్థానం వద్ద  లఘువు తొలగిస్తే అది వభ్రు(త-మ) వృత్తం , 5వ స్థానం వద్ద  గురువు తొలగిస్తే అది తనుమధ్య(త-య) వృత్తం , 1వ స్థానం వద్ద  గ-గ తొలగిస్తే అది ప్రగుణ(స-గగ) వృత్తం , 2వ స్థానం వద్ద  వ-గణం తొలగిస్తే అది సూరిణి(ర-గగ) వృత్తం , 4వ స్థానం వద్ద  హ-గణం తొలగిస్తే అది లోల(త-గగ) వృత్తం.

ఈవృత్తం నడక చూద్దాం. ఆరేసి మాత్రల రెండు భాగాలుగా నడుస్తుంది.

నీ వాడను  -  రా రామా
గోవింద స  -  దానందా
రావయ్య మ  -  హారాజా
సేవింతును  -  రా  నిన్నే

ఐతే ఈ వృత్తం నడకను చతుర్మాత్రాత్మికంగ చూడటం‌ మరింతగా బాగుంటుంది. పాదంలోని మొత్తం 12 మాత్రలూ మూడు చతుర్మాత్రాగణాలుగా చక్కగా 

వేధ.
నీ వా  -  డనురా  -  రామా
గోవిం - ద సదా  -  నందా
రావ - య్య మహా  -  రాజా
సేవిం  -  తునురా  -  నిన్నే

వేధావృత్తానికి పూర్వకవి ప్రయోగా లున్నట్లు కనరాదు.